میراث آریا: شهرستان مشگین‌شهر به عنوان منطقه‌ای با قدمت تاریخی طولانی دارای آثار مهم متعددی در حوزه میراث‌فرهنگی است، در کنار سایر آثار ارزشمند مشگین‌شهر، بقعه شیخ حیدر در مرکز این شهرستان در ۹۲ کیلومتری مرکز استان اردبیل از سرمایه‌های میراث‌فرهنگی است که هم به علت تعلق به دوره ایلخانیان، قابل تامل و هم به دلیل انتساب به شخصیتی مذهبی و فرهنگی، مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد و توجه بازدیدکنندگان را جلب می‌کند.

ایلخانان یا ایلخانیان سلسله‌ای از مغول بوده‌اند که از سال ۶۵۴ تا ۷۵۶ ه‍.ق (۱۲۵۶ تا ۱۳۵۶ میلادی) به مدت حدود ۱۰۰ سال در ایران حکومت کرده‌اند. این سلسله ابتدا بودایی بوده‌اند اما به تدریج به اسلام گرویده‌اند. از تحولات مهم دوره ایلخانان در ایران می‌توان به مسامحه مغول‌ها در خصوص ادیان اشاره کرد که همین مسامحه یا آسان‌گیری این قوم، زمینه ایجاد ایران شیعی را فراهم کرد.

مروری بر زندگی شیخ حیدر

مطابق اطلاعات دانشنامه آزاد؛ شیخ حیدر پسر شیخ جنید و خواهرزاده سلطان اوزون حسن آق قویونلو و پدر شاه اسماعیل صفوی بوده و یک ماه پس از وفات پدرش به دنیا آمده و در نزد اوزون حسن تربیت یافته است؛ بعدها به دنبال کشته شدن جهانشاه قراقویونلو به دست اوزون حسن، در حالی که هنوز به ۱۰ سالگی نرسیده بود در (۸۴۸ خورشیدی برابر ۸۷۴ قمری) تحت حمایت اوزون حسن وارد اردبیل شده و به تشویق و تایید اطرافیان، به عنوان مرشد کامل و صوفی اعظم، امور بقعه و خانقاه صفوی را تحویل گرفته است.

شیخ حیدر از صوفیان بزرگی بوده که در جنگ با شروان، رشادت‌‎ها از خود نشان داده و در همان جنگ کشته شده است و مریدانش جسد وی را به مشگین‌شهر منتقل کرده و آرامگاهی برای او ساخته اند تا مامنی برای پیروانش باشد و همین قداست باعث شده برخی مردم تا سال‌‎ها از این مکان به عنوان امام‎زاده یاد کنند.

طبق شهادت تاریخ، شاه‌ اسماعیل صفوی موسس سلسه صفوی بعد از ۲۲ سال از مرگ پدرش شیخ حیدر، جسدش را به اردبیل منتقل و در آرامگاه خانوادگی‌شان کنار جد بزرگش شیخ صفی ‌الدین دفن کرده است.

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل در این رابطه اظهار کرد: درباره مدفن شیخ حیدر، روایت‌های مختلفی وجود دارد و قریب به یقین محل دفن او باید در اردبیل باشد.

معماری بنا و ثبت در فهرست آثار تاریخی

بنا بر اعلام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل، بقعه شیخ حیدر در ۱۸ تیر ماه سال ۱۳۱۱ هجری شمسی تحت شماره ۱۸۴ جزو آثار ملی به ثبت رسیده است و بر اساس آخرین مطالعات تاریخی احداث این بنا مربوط به ۷۳۱ هجری قمری و دوره ایلخانی بوده و تزئینات آن در طول دوره صفویه انجام گرفته است؛ ساختمان بنا به شکل استوانه و به ارتفاع ۱۸.۵ متر و قطر ۱۰.۹ متر بر روی پی سنگی قرار گرفته و پس از آن دیوار با آجر و ملات گچ و آهک اجرا شده است.

بقعه شامل ۲ طبقه فوقانی و تحتانی است که طبقه تحتانی با عنوان سردابه شامل یک قسمت به شکل هشت ضلعی به اضلاع تقریبی ۲ متر و یک قسمت به شکل مستطیل به ابعاد ۱.۲۰ و ۳.۴۰ سانتی متر، مدفن هفت تن از شخصیت‌ها و رجال آن دوره بوده و یکی از قبور که به شیخ حیدر منسوب است در ضلع جنوبی بقعه و مابقی، بی نام و نشان و در قسمت شمالی قبر اصلی قرار گرفته است.

روح‌الله محمدی در خصوص اهمیت معماری این بنای تاریخی نیز گفت: بقعه یا قلعه شیخ حیدر، معماری شاخص دوره ایلخانی و یکی از آثار مهم این دوره است که در مناطق آذربایجان می‌توان به آن اشاره کرد و در دوره‌های قاجاریه و صفویه و پس از آن نیز مرمت شده است و از سال ۸۰ به بعد نیز همه ساله نسبت به مرمت، محوطه‌سازی و مقرنس‌کاری آن اقدام می‌شود.

وی به در حال احداث بودن موزه باستان‌شناسی و نمایشگاه صنایع‌دستی در اطراف بقعه شیخ حیدر اشاره کرد و افزود: به دنبال رواق سازی بقعه، عملیات احداث موزه و نمایشگاه صنایع دستی در محوطه آن همچنان ادامه دارد و بعد از تکمیل، در رونق و افزایش بازدید از بنای مدنظر موثر خواهد بود.

ایمانعلی ایمانی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مشگین‌شهر بازدید از بقعه شیخ حیدر را رایگان و زمان آن را از هشت تا ۲۴ اعلام کرد و گفت: این بنا همه روزه بازدید کننده دارد و به تازگی با ۴۰ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در رواق‌های این مجموعه تاریخی بخش‌هایی شامل نگارخانه اسناد تاریخی، سرای شعر و ادب، سفره‌خانه سنتی و کارگاه‌های صنایع دستی و فرشبافی راه‌اندازی کرده‌ایم.

متن کتیبه بعد از هفت قرن خوانده شد

اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشگین‌شهر در مرداد ۸۷ اعلام کرده بود که کارشناسان میراث فرهنگی پس از گذشت هفت قرن به بازخوانی متن کتیبه نقش بسته بر بدنه بنای مقبره شیخ حیدر موفق شده‌اند و در گذشته تصور می‌شد این کتیبه ترکیبی از اشکال هندسی و اسما جلاله است اما پس از بازخوانی با نرم‌افزارهای رایانه‌ای مشخص شد سه آیه از قرآن مجید بر آن نقش بسته است.

این آیات، سه آیه آخر سوره مبارک فتح بوده که از بسم‌الله شروع و با صدق‌الله به پایان رسیده و با خط کوفی بنایی نگاشته شده و در نوع خود در جهان، کم‌نظیر و نشانه اوج عظمت و شکوفایی هنر معماری ایلخانان است.

بدنه آجری برج از بیرون دارای کاشی‌کاری‌‎های آبی است و هر چند کاشی‎‌کاری‌ها تمام بدنه را نپوشانده و فروریختگی‌هایی دارد اما همچنان زیبایی خود را حفظ کرده است و واژه "الله" نقش بسته در این بنا به احتمال قوی الگو گرفته از گنبد الله الله یا همان گنبد شیخ صفی‌الدین اردبیلی در شهر اردبیل است.

این بنا دارای سقف گنبدی شیروانی است و سقف اصلی بنا از بیرون مدور است اما از داخل دارای دوازده ضلع است و گفته می‌شود این دوازده ضلع، سمبل دوازده امام شیعیان بوده که صفویان به آن‎ها ارادت فراوان داشته‌اند.

ظرفیت احیا و توسعه گردشگری

آرامگاه شیخ حیدر در بافت مرکزی و قدیمی شهر مشگین‌شهر در باغی بزرگ از چشم‌اندازی زیبا برخوردار است و شاید با رواق‌هایی که در گرداگرد آن وجود دارد، روزگاری محل اتراق و استراحت مسافران بوده است، در سال‌های گذشته فاز اول بخش تجاری بقعه به بهره‌برداری رسیده و بخش‌های مختلف آن از جمله موزه، واحدهای تجاری، کتابخانه عمومی، سالن صنایع دستی و گالری، مسجد جنت سرا، پارکینگ و فروشگاه بزرگ زنجیره‌ای آن در حال احداث و تکمیل است.

این بنای تاریخی همچنان مورد توجه عام و خاص است و با تغییراتی که اخیرا در مجموعه ایجاد شده به یقین در رونق صنعت گردشگری مشگین‌شهر و حتی استان اردبیل تاثیرگذار خواهد بود.

شهرستان مشگین‌شهر با ۱۵۵ هزار نفر جمعیت در ۹۰ کیلومتری شمال غربی اردبیل دارای آثار تاریخی همچون قلعه قهقهه ، کاروانسرای قانلی بولاغ، مقبره سیدسلیمان فخرآباد ، کهنه قلعه ، چند حمام قدیمی، آب‌های گرم معدنی شابیل و قینرجه و سایت تاریخی شهر یئری با ده‌ها پیکره سنگی با قدمتی حدود هشت هزار سال است.

انتهای پیام/

انتهای پیام/